پیشگیری ، کنترل و مهار آتش سوزی در جنگل

   نوشته شده  توسط:  وحید کنگرشاهی

جنگل ها به عنوان منبع اصلی انرژی و آب و خاک بستر حیات و زندگی جوامع انسانی همواره در معرض تهدید و تخریب قرار داشته اند و انسان ها برای تأمین نیازهای زندگی جنگل را مورد تعرض قرار داده اند ، قطع درختان ، تبدیل زمین ، تغذیه دام ، بطور مستمر عوامل کاهش و عقب نشینی سطح جنگلها بوده اند . هم اکنون در سراسر کره زمین برای حفظ درختان و حمایت از محیط زیست جوامع به صورت رسمی و غیر رسمی درصدد حفاظت جنگل و جلوگیری از نابودی و تخریب محیط زیست برآمده و همه دولتهای جهان نهادهایی را برای حراست جنگلها ایجاد کرده اند . اما ادامه زندگی انسان در عرصه های جنگلی همچنان حیات  

جنگلها را با خطر مواجه کرده است و وجود مشاغل دامپروری و کشاورزی و تفرج در کنار جنگل محیط طبیعی جنگل را نا امن نموده است .

        یکی از عوامل تخریب و انهدام جنگل ها آتش سوزی است . آتش سوزی علاوه بر نابودی درختان جنگل سبب به هم خوردن اکولوژی گردیده و حیات جانوران را نیز به مخاطره می اندازد . ترکیب گونه های گیاهی عرصه را مختل نموده و سبب تضعیف پایداری گـونه های نادر و ذخایر زنتیکی می شود . بطـوری که چنـدسال پس از وقـوع یک آتش سوزی در منطقه ای گونه های مهاجر سطح عرصه را تسخیر نموده و تیپ جامعه گیاهی گذشته را تحت تأثیر قرار می دهند . همچنین آتش سوزی سبب بهم خوردن میزان همسالی درختان و نابودی نهالهای جوان و فقیر شدن خاک و دفرمه شدن شکل ظاهری درختان می شود و می توان گفت آتش به سرعت اندوخته قرون و اعصار محیط زیست را درمیـان شعله های بی رحم به دود و خاکستــر تبدیل می کند .

        آتش سوزی عرصه زندگی ساکنان جنگل را نیز را محدود کرده و با سوختن علوفه و محصولات فرعی برای آنان دستان تهی و دامهای گرسنه و فقر و فلاکت را نوید خواهد داد .

1-پیشگیری

         هرکجا اکسیژن هوا ، مواد سوختنی و شعله در مجاورت هم قرار گیرند آتش بوجود خواهد آمد . انسان برای اجتناب از خطر آتش سوزی و برای حفظ سرمایه های طبیعی و جنگلها و مراتع باید این سه عامل را از هم دیگر دور نگهدارد . اکسیژن هوا که در کنترل انسان نیست پس فقط شعله و مواد سوختنی را می توان کنترل کرد . این بهترین راه پیشگیری از آتش سوزی است .

همه گیاهان جنگل مواد سوختنی را تشکیل می دهند . علوفه و چوب با کمترین شعله ای آتش می گیرند و خاموش کردن آن کار دشواری است . این بدین معنی است که مواد سوختنی هم در کنترل انسان نیست . پس دیگر چاره ای جز اجتناب از ایجاد شعله نیست همه باید مواظب باشند روشن کردن آتش در جنگل خطر ایجاد آتش سوزی را بدنبال دارد .

گیاهان و علوفه سطح جنگل را باید حتی الامکان با چرای دام و برداشت دستی کاهش داد تنه های پوسیده و خشک درختان را پاکسازی کرد .

ایجاد خطوط فاصله بین قطعات جنگل و کاشت گونه های آتش بر در فواصل منظم نیز از عوامل مهم برای جلوگیری از حرکت و سرایت آتش می باشد .

ایجاد مرزهای خاکی و سنگ چین بین قطعات مزارع و حاشیه جنگل هم در جلوگیری از حرکت آتش سوزی بسیار مهم است .

پس برای پیشگیری از ایجاد حریق در جنگل راههای بسیار ساده و مؤثری وجود دارد .

1-خودداری از روشن کردن آتش در جنگل

2-برداشت علوفه کف جنگل  و چرانیدن دام

3-پاکسازی محیط جنگل از تنه های درختان خشک و پوسیده .

4-ایجاد خطوط فاصله بین قطعات جنگل .

5-ایجاد مرزهای خاکی مثل : کانال و خاکریز و سنگ چین بین مزارع و حاشیه جنگل .

6-جلوگیری از قطع درختان .

2-کنترل و مهار

       برای کنترل و مهار آتش سوزی ابتدا ما باید از وقوع حریق به سرعت آگاه شویم . مهار آتش سوزی در لحظات اولیه بسیار ساده تر از زمان گسترش و تقویت آن است . برای اطلاع از وقوع آتش سوزی می توان از برجهای دیدبانی و امکانات ماهواره ای استفاده نمود و نیز هوشیاری ساکنین عرصه های مجاور جنگلها یکی از عوامل آگاهی از وقوع آتش سوزی است . با استفــاده از بی سیم و تلفن می توان نهادهای اجتماعی ، انتظامی و مسئولین منطقه ای را در جریان آتش سوزی قرارداد تا از وجود نیروهای امداد و نجات و آتش نشان برای اطفاء حریق استقاده نمود .

اما بهترین راه کنترل و کاهش خسارت اقدام ساکنین نزدیک محل آتش سوزی برای خاموش کردن آتش است در لحظات اولیه آتش سوزی چند نفر می توانند با امکانات ابتدائی از قبیل سرشاخه های درختان شعله های آْتش را مهار کنند و یا جهت آنرا به سوی نقاط کم تراکم و لخت جنگل یا به طرف صخره ها و کانالها و نهرها هدایت نمود .

باید توجه داشت که یکی از عوامل گسترش آتش سوزی وجود باد است .بنابراین خلاف جهت باد به هیچوجه نمی توان آتش را مهار نمود .

اگر چه وجود امکانات آتش نشانی و هم نیروی امداد از عوامل مؤثر در اطفاء و مهار حریق است اما در استان کرمانشاه به علت صعب العبــور بودن راههای دسترسی به جنگل و کوهستانی بودن و محدودیت آب در مناطق جنگلی و بعد فاصله بصورت جدی نمی توان روی این امکانات حساب کرد بلکه مشارکت مردم یعنی تلاش ساکنین عرصه های جنگلی و بسیج نیروهای انسانی این مناطق مؤثرترین عامل کنترل و مهار آتش سوزی است . در مواردی که گستردگی حریق و وزش باد کار مهار را دشوار نماید باید از نیروهای سازمان یاقته امداد و نجات و امکانات هوایی استفاده نمود و یا با قطع درختان و پاکسازی مسیر آتش سوزی برای ادامه آن محدودیت ایجاد نمود . درمجموع ما در وضعیتی قرار داریم که بیشترین تلاش خود را در راه جلوگیری از ایجاد و وقوع آتش سوزی بکارگیریم و حتی الامکان از قرق بپرهیزیم و سعی کنیم علوفه و نباتات سطح زیراشکوب درختان بوسیله دام چرا شود چون تراکم جنگل های زاگرس به گونه ای است که با چرای دام امکان گسترش آتش سوزی را نمی دهد هم چنین با جلوگیری از قطع درختان که سبب تبدیل تنه های تنومند و تنک به بوته ها و جست های پراکنده می شود ) می توان از امکان آتش سوزی در جنگل جلوگیری نمود .

کنتـرل رفتار مردمی که در عرصه های جنگلی زندگی می کنند و آموزش آنان برای اجتناب از روشن کردن آتش در جنگل و جلوگیری از آتش زدن پس چـر مزارع حاشیه جنگـل و یا کنـترل چنین آتش سـوزی هایی با شخم زدن اطراف مزرعه و ایجاد دیوارهای سنگ چین در حاشیه این مزارع مهم ترین راه پیشگیری حریق است هم چنین با اطلاع رسانی و انتشار پیام های هشدار دهنده به گردشگران ، کوهنوردان و شکارچیان و بهره برداران عرصه های جنگلی می توان خطرات ایجاد شعله در جنگل ها را بصورت جدی برایشان بیان نمود .

درصورتیکه با تمام این مسایل در منطقه ای حریق ایجاد شود تلاش برای محدود کردن خسارت و جلوگیری از گسترش و نهایتاً اقدام برای مهار و اطفاء آن با مشارکت مردم محلی و نیروهای امداد و نجات و پس از آن نیز برای احیاء و بازسازی منطقه سوخته و رویش مجدد و یا جنگل کاری دوباره اصول اساسی حفظ و پایداری محیط زیست است ( طراوت جنگل ها و سرسبزی طبیعت نیاز اساسی ما انسانهاست پس نگذاریم این زیبایی و طراوت و این عرصه که سفره معیشت بخشی از جامعه ماست به دود و خاکستر تبدیل گردد ) .

سئوال :

راههای ساده پیشگیری از حریق در جنگل را نام ببرید :

( حداقل به سه راه اشاره شود )

1-خودداری از روشن کردن آتش در جنگل ها

2-چرانیدن دام و برداشت علوفه عرصه جنگل

3-پاکسازی محیط جنگل از تنه ها و شاخه های پوسیده و درختان خشک

4-ایجاد خطوط فاصله بین قطعات جنگل

5-ایجاد مرزهای خاکی ( کانال ، خاکریز ، ..... ) و دیوارهای سنگ چین مزارع و حاشیه جنگل

6-جلوگیری از قطع درختان

پیام ترویجی

(( آتش زدن پس چر و بقایای مزارع حاشیه جنگل ها موجب سرایت آتش سوزی به جنگل ها و ایجاد خسارات جبران ناپذیر می گردد ))

(( وجود علوفه و پوشش گیاهی خشک زمینه ایجاد آتش سوزی در جنگل را فراهم می کند ))

روشن کردن آتش در محیط جنگل و مرتع ایجاد خطر آتش سوزی را بدنبال دارد و موجب نابودی گیاهان و جانوران می شود ))

(( آتش سوزی در جنگل ها طراوت و زیبایی طبیعت را به خاکستر و دود تبدیل می کند ))

سرحدار حیدری ـ کارشناس جنگل و مرتع        اداره کل منابع طبیعی استان کرمانشاه